Nằm ở xã Gio An, huyện Gio Linh, tỉnh Quảng Trị, địa điểm này không chỉ thu hút du khách bởi vẻ đẹp tự nhiên mà còn bởi hệ thống giếng cổ có tuổi đời hàng nghìn năm. Những giếng cổ này không chỉ là nguồn nước quý giá mà còn là chứng nhân lịch sử của vùng đất này.
Hệ thống giếng cổ ở Gio An được nhìn từ trên cao, thể hiện sự khéo léo trong kỹ thuật xây dựng của người xưa. Ảnh: Võ Văn Thanh
Hệ thống này bao gồm 14 giếng, mỗi giếng mang một tên gọi riêng như Giếng Dưới, Giếng Búng, Giếng Côi, Giếng Tép, Giếng Ông, Giếng Bà, Giếng Gai (thôn Hảo Sơn); Giếng Trạng, Giếng Đào (thôn An Nha); Giếng Gái 1, Gái 2, Giếng Nậy (thôn An Hướng) và Giếng Máng (thôn Long Sơn); Giếng Pheo (thôn Tân Văn).
Được công nhận là di tích lịch sử độc đáo, hệ thống giếng cổ này không chỉ có giá trị về mặt văn hóa mà còn là minh chứng cho sự khéo léo của người dân nơi đây trong việc khai thác nguồn nước ngầm.
Những giếng cổ này được xây dựng bằng kỹ thuật lắp ghép đá, tạo thành các mạch nước ngầm trong lòng đồi. Đá được xếp quanh miệng giếng và đường dẫn nước đến các vùng canh tác, thể hiện sự tinh tế và mỹ thuật trong thiết kế.
Kết cấu của từng giếng phụ thuộc vào loại mạch nước, từ mạch nước ngầm đến mạch nước phun nổi. Người Chăm xưa đã khéo léo tạo ra dòng chảy tự nhiên cho các giếng cổ này, giúp duy trì nguồn nước dồi dào.
Vào năm 2001, hệ thống giếng cổ Gio An đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di tích lịch sử – văn hóa cấp quốc gia, khẳng định giá trị văn hóa và lịch sử của nơi đây.
Các giếng cổ ở Gio An có ba dạng chính. Dạng đầu tiên là giếng có bể lắng và máng dẫn, dạng thứ hai là bể chứa được đào sâu và xếp bằng đá cuội lớn, và dạng thứ ba là giếng khơi với cấu trúc đá hình vòng tròn.
Trong số các giếng cổ, Giếng Ông và Giếng Bà (thuộc thôn Hảo Sơn) được biết đến với nguồn nước dồi dào, giúp cho rau liệt – một đặc sản nổi tiếng của địa phương phát triển mạnh mẽ.
Điều thú vị là, bất chấp thời tiết khắc nghiệt, những giếng cổ này luôn giữ được nguồn nước trong xanh, mát lành. Chính nhờ nguồn nước này mà người dân nơi đây có thể trồng được rau liệt, loại rau nổi tiếng về độ sạch và thơm ngon.
Rau liệt không cần nhiều công chăm sóc, không cần phân bón hay thuốc trừ sâu, nhưng chỉ có thể phát triển ở những khu vực có nước sạch. Nếu nước bẩn, rau sẽ không thể sống sót.
Rau liệt chỉ cần được rải trên ruộng là có thể mọc. Tuy nhiên, nếu nước chảy quá mạnh, người dân phải dùng đá nhỏ để giữ cho cây rau không bị cuốn trôi. Thời gian thu hoạch rau liệt thường là khoảng 15 ngày một lần.
Người dân nơi đây thường chỉ bón một chút phân tro, vì nếu bón nước bẩn, rau sẽ hỏng. Chính vì vậy, rau liệt được ví như rau siêu sạch, rau ‘sợ bẩn’, như lời chia sẻ của bà Võ Thị Xuân, một người dân địa phương.
Mùa thu hoạch rau liệt thường bắt đầu từ tháng 10 âm lịch và kéo dài đến tháng 3, 4 năm sau, tùy thuộc vào điều kiện thời tiết.
Vào mùa này, người dân lại ra ruộng thu hoạch rau liệt để bán cho thương lái hoặc cung cấp cho các nhà hàng, quán ăn trong và ngoài tỉnh.
Không chỉ đảm bảo độ sạch và an toàn cho sức khỏe, rau liệt còn là nguyên liệu chế biến nhiều món ăn hấp dẫn.
Người dân Gio An đã khéo léo chế biến rau liệt thành các món như rau liệt trộn trứng, rau liệt kẹp bánh bột lọc, rau liệt xào thịt bò, hay nấu canh và dùng để nhúng lẩu như các loại rau khác.
Chia sẻ với phóng viên, anh Phan Hoài An từ Trung tâm Xúc tiến đầu tư, thương mại và du lịch tỉnh Quảng Trị cho biết, hệ thống giếng cổ Gio An là một phần trong chuỗi du lịch của huyện Gio Linh.
Khi đến đây, du khách không chỉ được tham quan hệ thống giếng cổ mà còn có cơ hội thưởng thức rau liệt đặc sản và nhiều món ngon khác được chế biến từ nguyên liệu địa phương như gà đồi, thịt thỏ, thịt dê, và rau liệt trộn bánh bột lọc.
Ảnh: Hoài An
